Pomoc obywatelom ukrainy
Ustawa z 12.3.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583; dalej: PomocUkrainaU) już obowiązuje. W sobotę 12.3.2022 r. podpisał ją Prezydent RP i tego samego dnia została opublikowana w Dzienniku Ustaw. Przepisy ustawy obowiązują jednak z datą wsteczną – od 24.2.2022 r.
Pomoc dotyczy obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.
Kogo obejmuje ustawa?
Zgodnie z artykułem 1 specustawa określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy ale dotyczy to tych, którzy przybyli na terytorium Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Obejmie również osoby, które nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego ale są w związku małżeńskim z obywatelem Ukrainy, o ile przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy i w w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.
Ustawa określa również:
-szczególne zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy, przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- zasady koordynacji pomocy i jej zakres zapewnianą przez wojewodów, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty obywatelom Ukrainy;
- utworzenie Funduszu Pomocy w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy;
-niektóre uprawnienia obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, np. prawo do świadczeń rodzinnych, jak 500 plus; prawo do świadczeń zdrowotnych;
-szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy oraz wydanych im przez organy polskie dokumentów dotyczących uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
-niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy;
-szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie;
-szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy
-szczególne zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Uproszczona procedura legalizacji
Ustawa uchwalona przez Sejm przewiduje, że obywatele Ukrainy, którzy przekroczą polską granicę chroniąc się przed wojną, będą mogli pozostać tu legalnie przez 18 miesięcy licząc od 24 lutego 2022 r. Legalny będzie także pobyt dzieci urodzonych w Polsce przez Ukrainki, które uciekły przed wojną. Na złożenie wniosku obywatele Ukrainy będą mieli czas - do 60 dni. Nie będzie to dotyczyć m.in. osób posiadających zezwolenia na pobyt stały, rezydenta, pobyt czasowy, status uchodźcy czy ochronę uzupełniającą.
Zgodnie z ustawą po upływie 9 miesięcy uchodźcy, których pobyt uznano za legalny, mogą ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat.
Rząd w drodze rozporządzenia ma określić od kiedy ta uproszczona ścieżka przestanie obowiązywać, a weźmie pod uwagę m.in. liczbę cudzoziemców napływających na terytorium Polski, sytuację ludności cywilnej i perspektywy zakończenia działań wojennych na terytorium Ukrainy oraz względy obronności, bezpieczeństwa państwa oraz względy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Ustawa zakłada również, że w przypadku gdy wjazd obywatela Ukrainy nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej, jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rejestruje organ gminy. Taka rejestracja pobytu następuje na wniosek Ukraińca, złożony nie później niż 60 dni od dnia wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa zakłada też nadanie obywatelom Ukrainy numeru PESEL, który pozwali na realizację szeregu usług publicznych na rzecz tych osób. W tym celu w projekcie ustawy proponuje się specjalny tryb uzyskania numeru PESEL
Uchodźcy będą korzystali z takich samych rozwiązań jak ubezpieczeni w Polsce
W specustawie znajdują się też przepisy, które umożliwiają płatności dla wszystkich świadczeniodawców, którzy obecnie mają podpisane kontrakty z NFZ i będą takie usługi wykonywać na rzecz obcokrajowców, którzy przybyli do Polski od 24 lutego (a nie do całej populacji ukraińskiej mieszkającej w Polsce, oni są ubezpieczeni na podstawie innych tytułów). Z kolei uciekinierzy wojenni będą mieli prawo do bezpłatnych świadczeń rzeczowych, jak i nierzeczowych (pomoc doraźna w POZ, pomoc doraźna na SOR, szpital, ratownictwo medyczne, porady nocnej i świątecznej pomocy). Wynagrodzenie za udzielone Ukraińcom świadczenia, będzie w tej samej wysokości jak w przypadku obywateli polskich.
Ustawa przewiduje też uproszczone przepisy dla lekarzy i pielęgniarek spoza Unii. Zgodnie z nimi każdy, kto uzyskał prawo do wykonywania zawodu w trybie uproszczonym, może podjąć pracę w każdym podmiocie wykonującym świadczenia dla obywateli Ukrainy, a zatem mającym umowę z NFZ.
Do zatrudnienia wystarczy tylko powiadomienie
W specustawie wprowadzono rozwiązanie, które umożliwi swobodny dostęp do polskiego rynku pracy obywatelom Ukrainy, których pobyt został uznany za legalny. Aby z niego skorzystać, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez cudzoziemca powiadomić za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl właściwy urząd pracy o powierzeniu pracy temu cudzoziemcowi na okres do 24 miesięcy.
Niewypełnienie tych warunków będzie oznaczać brak możliwości wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę. To z jednej strony będzie ułatwieniem w podjęciu pracy przez migrantów wojennych, z drugiej - zapewni narzędzia do monitorowania sytuacji na lokalnych rynkach pracy. Problemem może być to, że gros uchodźców to kobiety i osoby starsze. Tę grupę resort chce aktywizować w ramach specjalnej puli środków przeznaczonych na roboty publiczne i prace interwencyjne. Obywatele Ukrainy przybyli po wybuchu wojny będą mogli zarejestrować się jako osoby bezrobotne lub poszukujące pracy.
Uchodźca będzie miał prawo do innych świadczeń
W ustawie przewiduje się, że uciekający przed wojną będą uprawnieni do wsparcia z zakresu:
-świadczeń rodzinnych, (przy ustalaniu dochodu rodziny w przeliczeniu na osobę nie będzie uwzględniany członek rodziny, który, zgodnie z oświadczeniem osoby ubiegającej się o te świadczenia, nie przebywa na terytorium RP).
-świadczenia wychowawczego,
-świadczenia dobry start,
-rodzinnego kapitału opiekuńczego
-dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna
– odpowiednio na zasadach i w trybie określonych w tych przepisach, z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”.
Zgodnie przepisami powyższe świadczenia przysługiwałyby tym osobom po spełnieniu odpowiednich warunków i kryteriów uregulowanych w ustawach i rozporządzeniach, regulujących te świadczenia. Nadto osobom takim mogą być przyznane świadczenia pieniężne i niepieniężne zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. Mają otrzymać też jednorazowe świadczenie pieniężne wysokości 500 zł dla osoby samotnie gospodarującej lub 300 zł na osobę w rodzinie, przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe. Świadczenie to będą wypłacać gminy, które otrzymają na to dotacje celową.
Wsparcie dla przyjmujących uchodźców
Dzięki nowej regulacji osobom i podmiotom, które zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy uciekającym przed wojną wypłacane będą świadczenia pieniężne. Świadczenia będą wypłacane maksymalnie przez 60 dni.
Zgodnie z przyjętymi przepisami w Banku Gospodarstwa Krajowego powstanie ponadto specjalny fundusz, z którego finansowana ma być pomoc na rzecz Ukrainy. Utworzona też zostanie rezerwy celowa w budżecie.
Nauczyciele na emeryturze i świadczeniach kompensacyjnych wrócą do szkół
W specustawie znalazły przepisy, które umożliwią finansowanie zadań oświatowych z wykorzystaniem środków rezerwy subwencji oświatowej, powiększonej o specjalną pulę. Z tych środków samorządy będą mogły też opłacić koszty dowożenia uczniów oraz wychowania przedszkolnego uchodźców. Dane o wysokości środków, które będą przekazywane do JST, gromadzone będą w oparciu o system informacji oświatowej. Gminy nie będą miały obowiązku osobnego raportowania. Środki finansowe dla organów prowadzących szkoły i przyjmujących dzieci ukraińskie będą naliczane w cyklu miesięcznym, a nie rocznym, tak, by samorządy nie musiały angażować własnych pieniędzy na ten cel.
W specustawie są też rozwiązania, które pozwolą elastycznie podchodzić do kwestii związanych z przepisami dotyczącymi zatrudniania nauczycieli ze znajomością języka ukraińskiego i rosyjskiego w tzw. oddziałach przygotowawczych. Przepisy mają pozwolić m.in. na zatrudnienie nauczycieli na świadczeniach kompensacyjnych (według obecnych rozwiązań dzisiaj nie mogą pracować w szkole).
Ułatwienia dla studentów
Zgodnie z ustawą od obywatela Ukrainy, który ucieka przed wojną, będącego studentem uczelni publicznej nadzorowanej przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, nie pobiera się opłat. Studenci mogą też korzystać z pomocy socjalnej. Przepisy ułatwiają też podejmowanie pracy przez nauczycieli akademickich z Ukrainy. Przewiduje się także szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy.
Szereg obowiązków w zakresie udzielania pomocy przypada gminom i ośrodkom pomocy społecznej.
- Obywatel Ukrainy może skorzystać z pomocy opisanej ustawą o pomocy społecznej.
- Obywatel Ukrainy może otrzymać jednorazowe świadczenie pieniężne w kwocie 300 zł na każdego członka rodziny.
- Ustawa przewiduje także pomoc psychologiczną oraz pomoc żywnościową.
Pomoc społeczna
Obywatelowi Ukrainy mogą być przyznawane świadczenia pieniężne i niepieniężne, na zasadach i w trybie ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268 ze zm.; dalej: PomSpołU).
W celu uzyskania tej pomocy obywatel Ukrainy składa oświadczenie o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej. W postępowaniu o przyznanie świadczeń nie przeprowadza się rodzinnego wywiadu środowiskowego, chyba że powstaną wątpliwości co do treści złożonego oświadczenia. Taki sposób procedowania zdecydowanie uprości i przyspieszy rozstrzygnięcie o przyznaniu pomocy.
Do udzielania powyższych świadczeń właściwa jest gmina miejsca pobytu osoby ubiegającej się o te świadczenia.
Na podobnych co powyżej zasadach przyznawana może być pomoc obywatelowi Ukrainy przebywającemu legalnie na terytorium RP, którego członek rodziny powrócił na terytorium Ukrainy w związku z trwającymi działaniami wojennymi.
Do składu rodziny nie wlicza się członka rodziny, który powrócił na terytorium Ukrainy w związku z trwającymi działaniami wojennymi.
Zgodnie z art. 36 pkt 1) i 2) PomSpołU:
Świadczenia pieniężne to:
- zasiłek stały,
- zasiłek okresowy,
- zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,
- zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,
- pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki,
- świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy
- wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd.
Świadczenia niepieniężne to:
- praca socjalna,
- bilet kredytowany,
- składki na ubezpieczenie zdrowotne,
- składki na ubezpieczenia społeczne,
- pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie,
- sprawienie pogrzebu,
- poradnictwo specjalistyczne,
- interwencja kryzysowa,
- schronienie,
- posiłek,
- niezbędne ubranie,
- usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy,
- specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia,
- mieszkanie chronione,
- pobyt i usługi w domu pomocy społecznej,
- pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych.
Jednorazowe świadczenie pieniężne
Obywatelowi Ukrainy przysługuje także pomoc w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe.
Wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego składa się na piśmie w ośrodku pomocy społecznej albo w centrum usług społecznych gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy. Wniosek taki składa osoba uprawniona, jej przedstawiciel ustawowy, opiekun tymczasowy albo osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem.
Wniosek zawiera dane osoby składającej wniosek lub dane osoby, w imieniu której wniosek jest składany:
- imię (imiona) i nazwisko;
- datę urodzenia;
- obywatelstwo;
- płeć;
- rodzaj dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy;
- serię i numer dokumentu stanowiącego podstawę przekroczenia granicy;
- informację o dacie wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- adres pobytu;
- dane kontaktowe, w tym numer telefonu lub adres poczty elektronicznej – o ile je posiada;
- numer PESEL – o ile został nadany.
Przyznanie przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta jednorazowego świadczenia pieniężnego nie wymaga wydania decyzji.
Wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej.
Na finansowanie wypłat jednorazowego świadczenia pieniężnego gminy otrzymują dotację celową z budżetu państwa.
Świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym tj. stypendium szkolne, zasiłek szkolny dla obywateli Ukrainy
W Ośrodku Pomocy Społecznej w Brojcach można składać wnioski dot. przyznania świadczenia o charakterze socjalnym tj. stypendium szklone i zasiłek szkolny na podstawie art. 53 specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.
Świadczenie przysługuje obywatelom Ukrainy
1. uczniom szkół publicznych, niepublicznych i niepublicznych szkół artystycznych o uprawnieniach publicznych szkół artystycznych oraz słuchaczom kolegiów pracowników służb społecznych – do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24. roku życia;
2. wychowankom publicznych i niepublicznych ośrodków rewalidacyjno wychowawczych – do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki,
których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, którzy przybyli do Polski po 24.02.2022r. i zostali wpisani do rejestru PESEL – UKR, przebywają na terenie gminy Brojce oraz dochód na członka rodziny nie przekracza 600,00 zł.
Wniosek o świadczenia składa osoba uprawniona, jej przedstawiciel ustawowy, opiekun tymczasowy albo osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem.
Wniosek należy złożyć w budynku OPS przy ul. Długa 19A w godzinach: od poniedziałku do piątku 7.30 do 15.30
Pomoc psychologiczna
Projekt ustawy przewiduje także pomoc innego rodzaju niż pomoc finansowa czy pomoc niepieniężna określona PomSpołU. Zgodnie z art. 29 PomocUkrainaU, obywatelowi Ukrainy może być zapewniona bezpłatna pomoc psychologiczna.
Pomoc ta jest zapewniana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy.
Zapewnienie pomocy psychologicznej należy do zadań własnych gminy i może być dofinansowane z budżetu państwa.
Pomoc żywnościowa
Art. 30 PomocUkrainaU, wskazuje na możliwość uzyskania pomocy żywnościowej. Obywatelowi Ukrainy może być przyznana pomoc żywnościowa w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym. Pomoc ta jest przyznawana pod warunkiem spełniania przez obywatela Ukrainy kryteriów kwalifikowania do pomocy żywnościowej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014-2020 na podstawie odrębnych przepisów.
Prawo do żywności jest podstawowym prawem człowieka.
